متن عربى :
وَسَعیدِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ الْحَنَفى : ((خَبِّرانى مَنْ إِجْتَمَعَ عَلى هذَا الْكِتابِ الَّذى كُتِبَ بِهِ وَسُوِّدَ إِلَیَّ مَعَكُما؟)).
فَقالا: یَابْنَ رَسُولِ اللّهِ، شَبَثُ بْنُ رِبْعى ، وَ حَجّارُ بْنُ اءَبْجَر، وَ یَزیدُ بْنُ الْحارِثِ، وَ یَزیدُ بْنُ رُوَیْمٍ، وَ عُرْوَهُ بْنُ قَیْسٍ، وَ عَمْرو بْنُ الْحَجّاجِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَیْرِ بْنِ عُطارِدٍ.
قالَ: فَعِنْدَها قَامَ الْحُسَیْنِ علیه السّلام ، فَصَلّى رَكْعَتَیْنِ بَیْنَ الرُّكْنِ وَالْمَقامِ، وَ سَاءَلَ اللّهَ الْخَیْرَهَ فى ذلِكَ.
ثُمَّ طَلَبَ مُسْلِمَ بْنَ عَقیلٍ وَ اءَطَّلَعَهُ عَلَى الْحالِ، وَ كَتَبَ مَعَهُ جَوابَ كُتُبِهِمْ یَعِدُهُمْ بِالْوُصُولِ إِلَیْهِمْ وَ یَقُولُ لَهُمْ ما مَعْناهُ: ((قَدْ نَقَذْتُ إِلَیْكُمُ ابْنَ عَمّى مُسْلِمَ بْنَ عَقیلٍ لِیُعَرِّفَنى ما اءَنْتُمْ عَلَیْهِ مِنَ رَاءْیٍ جَمیلٍ)).
فَسَارَ مُسْلِمٌ بِالْكِتابِ حَتّى دَخَلَ إِلَى الْكُوفَهِ، فَلَمّا وَقَفُوا عَلى كِتابِهِ كَثُرَ إِسْتِبْشارُهُمْ بِإِتْیانِهِ إِلَیْهِمْ، ثُمَّ اءَنْزَلُوهُ فى دارِ الْمُختارِ بْنِ اءَبى عُبَیْدَهَ الثَّقَفى ، وَ صارَتِ الشّیعَهُ تَخْتَلِفُ إِلَیْهِ.
فَلَمَّا اجْتَمَعَ إِلَیْهِ مِنْهُمْ جَماعَهٌ قَرَاءَ عَلَیْهِمْ كِتَابَ
ترجمه :
و سعید بن عبداللّه حنفى را فرمود كه به من خبر دهید كه این نامه را چه كسانى نوشته اند و كه به شما داده ؟
عرض نمودند: یَابْنَ رَسُولِ اللّهِ! شَبَث بن رِبْعى ، حَجّار بن اءَبْجَر، یزید بن حارث ، یزید بن رُوَیْم ، عُروه بن قیس ، عمرو بن حجّاج و محمد بن عمیر بن عطار نوشته اند.
پس آن جناب برخاست و دو ركعت نماز در میان ((ركن )) و ((مقام )) به جاى آورد و در این باب از خداى متعال طلب خیر نمود. سپس جناب مسلم بن عقیل را طلبید و او را از كیفیت حال مطّلع گردانید و جواب نامه هاى كوفیان را نوشت و به وسیله جناب مسلم ارسال نمود و در آن وعده فرمود كه در خواست ایشان را اجابت نماید و مضمون آن نامه این بود:
((به سوى شما پسر عموى خود مسلم بن عقیل را فرستادم تا آنكه مرا از آنچه كه راءى جمیل شما بر آن قرار گرفته ، مطلع سازد.))
پس جناب مسلم با نامه آن حضرت ، روانه كوفه گردید تا به شهر كوفه رسید.
چون اهل كوفه بر مضمون نامه آن حضرت علیه السّلام اطلاع یافتند خرسندى بسیار به آمدن جناب مُسْلم اظهار داشتند و او را در خانه مختار بن ابى عبیده ثقفى فرود آوردند و گروه شیعیان به خدمتش آمد و شد مى كردند و چون گروهى بر دور آن جناب جمع مى آمدند، نامه امام علیه السّلام را بر ایشان قرائت مى نمود و ایشان از غایت اشتیاق به
متن عربى :
الْحُسَیْنِ علیه السّلام وَ هُمْ یَبْكُونَ، حَتّى بایَعَهُ مِنْهُمْ ثَمانِیَهَ عَشْر اءَلْفا.
وَ كَتَبَ عَبْدُ اللّهِ بْنِ مُسْلِم الْباهِلیّ وَ عِمارَهُ بْنُ الْوَلیدِ وَ عُمَرُ بْنُ سَعْدٍ إِلى یَزیدَلَعْنَهُ اللّهِ عَلَیْهِ- یُخْبِرُونَهُ بِاءَمْرِ مُسْلِمِ بْنِ عَقیلٍ وَیَشیرُونَ عَلَیْهِ بِصِرْفِ النُّعْمانِ بْنِ بَشیرٍ وَ وَلایَهِ غَیْرِهِ.
فَكَتَبَ یَزیدُ إِلى عُبَیْدِ اللّهِ بْنِ زِیادٍ - وَكانَ والِیا عَلَى الْبَصْرَهِ - بِاءَنَّهُ قَدْ وَلاّ هُ الْكُوفَهَ وَضَمَّها إِلَیْهِ، وَ یُعَرِّفُهُ اءَمْرَ مُسْلِمِ بْنِ عَقیلٍ وَ اءَمْرَ الْحُسَیْنِ علیه السّلام ، وَ یُشَدِّدُ عَلَیْهِ فى تَحْصیلِ مُسْلِمٍ وَ قَتْلِهِ، فَتَاءَهَّبَ عُبَیْدُ اللّهِ لِلْمَسیرِ إِلَى الْكُوفَهِ.
وَ كَان الْحُسَیْنُ علیه السّلام قَدْ كَتَبَ إِلى جَماعَهٍ مِنْ اءَشْرافِ الْبَصْرَهِ كِتابا مَعَ مَوْلىً لَهُ اسْمُهُ سُلَیْمانُ وَ یُكَنّى اءَبا رَزینَ یَدْعُوهُمْ فیهِ إِلى نُصْرَتِهِ وَ لُزُومِ طاعَتِهِ، مِنْهُمْ یَزیدُ بْنُ مَسْعُودِ النَّهْشَلى وَالْمُنْذِرُ بْنُ الْجارُودِ الْعَبْدى .
فَجَمَعَ یَزیدُ بْنُ مَسْعُودٍ بَنى تَمیمٍ وَ بَنى حَنْظَلَهَ وَ بَنى سَعْدٍ، فَلَمّا حَضَرُوا قالَ: یا بَنَى تَمیمٍ كَیْفَ
ترجمه :
گریه مى افتادند. به همین منوال بود تا آنكه هیجده هزار نفر با آن جناب بیعت نمودند و در این اثناء، عبداللّه بن مسلم باهلى ملعون ، عماره بن ولید پلید، عمربن سعد عنید، نامه اى به سوى یزید ولدالزنا مرقوم داشتند و آن پلید را از كیفیت حال جناب مسلم بن عقیل ، با خبر نمودند و براى یزید چنان صلاح دانسته و به او اشاره كردند كه نُعمان بن بشیر را از حكومت كوفه منصرف دارد و دیگرى را در جاى او منصوب نماید. یزید پلید نامه اى به سوى ابن زیاد لعین - كه در بصره حاكم بود - نوشت و منشور ایالت كوفه را به ضمیمه حكومت بصره به او بخشید و او را به كیفیت حال و امر جناب مسلم بن عقیل و حال حضرت امام حسین علیه السّلام آگاه نمود و تاءكید بسیار كرد كه جناب مسلم را به دست آورده و او را شهید نماید. پس ‍ عبیداللّه بن زیاد پلید مهیاى رفتن شهر كوفه گردید و از آن طرف حضرت ابى عبداللّه الحسین علیه السّلام نامه اى به جانب اهل بصره و به گروهى از اشراف و بزرگان آن شهر، روانه داشت و آن نامه را به دست غلام خود سلیمان - كه مُكنّى بود به ((ابورزین )) - سپرده ، روانه بصره فرمود و آن نامه مشتمل بود بر دعوت نمودن ایشان به آنكه آن جناب را یارى نمایند و قید اطاعت او را به گردن نهند و از جمله آن جماعت یزید بن مسعود نَهْشلى و مُنْذر بن جارود عَبْدى بود.
یزید بن مسعود، طائفه بنى تمیم و بنى حنظله و بنى سعد را طلب كرد و ایشان را جمع نمود؛ چون حاضر گردیدند گفت : اى جماعت
متن عربى :
تَرَوْنَ مَوْضِعى مِنْكُمْ وَ حَسَبى فیكُمْ؟
فَقالُوا: بَخٍّ بَخٍّ، اءَنْتَ وَاللّهِ فَقَرَهُ الظَّهْرِ وَرَاءْسُ الْفَخْرِ، حَلَلْتَ فِى الشَّرَفِ وَسَطا، وَ تَقَدَّمْتَ فیهِ فَرَطا.
قالَ: فَإِنّى قَدْ جَمَعْتُكُمْ لاَِمْرٍ اءُریدُ اءَنْ اءُشاوِرَكُمْ فیهِ وَ اءَسْتَعینَ بِكُمْ عَلَیْهِ.
فَقالُوا: وَاللّهِ إِنّا نَمْنَحُكَ النَّصیحَهَ وَ نْجَهَدُ لَكَ الرَّأْیَ، فَقُلْ نَسْمَعْ.
فَقالَ: إِنَّ مُعاوِیَهَ قَدْ ماتَ، فَاءَهْونْ بِهِ وَاللّهِ هالِكا وَمَفْقُودا.
اءَلا وَ إِنَّهُ قَدْ إِنْكَسَرَ بابُ الْجَوْرِ وَالاِْثْمِ، وَ تَضَعْضَعَتْ اءَرْكانُ الظُّلْمِ.
وَ قَدْ كانَ اءَحْدَثَ بَیْعَهً عَقَدَ بِها اءَمْراً وَ ظَنَّ اءَنَّهُ قَدْ اءَحْكَمَهُ.
وَ هَیْهاتَ وَالَّذى اءَرادَ، اجْتَهَدَ وَاللّهِ فَفَشَلَ، وَ شاوَرَ فَخُذِلَ.
وَ قَدْ اءَقامَ إِبْنَهُ یَزیدَ - شارِبَ الْخُمُورِ وَرَاءْسَ الْفُجُورِ - یَدَّعِى الْخِلافَهَ عَلَى الْمُسْلِمینَ وَیَتَاءَمَّرُ عَلَیْهِمْ
ترجمه :
بنى تمیم ، آیا مرا در حق خویش چگونه به جا آوردید و حسب و موقعیت مرا در میان خود چگونه یافتید؟
همگى یك صدا گفتند: بَخٍ بَخٍ؛ بسیار نیكو و به خدا سوگند كه تو را مانند استخوانها و فقرات پشت و كمر خود و سر آمد فخر و نیكنامى و در نقطه وسط شرافت و بزگوارى ، یافتیم . حقّ سابقه بزرگوارى مر توراست و تو را در سختى ها ذخیره خود مى دانیم . گفت : اینك شما را در اینجا جمع نموده ام از براى امرى كه مى خواهم در آن امر با شما هم مشورت كنم و هم از شما اعانت طلبم .
همگى یك صدا در جواب گفتند: به خدا قسم كه ما همه شرط نصیحت به جا آوریم و كوشش خود را در راءى و تدبیر دریغ نداریم ؛ بگو تا بشنویم . پس یزیدبن مسعود گفت : معاویه به جهنم واصل گردید و به خدا سوگند، مرده اى است خوار و بى مقدار كه جاى افسوس بر هلاكت او نیست و آگاه باشید كه با مردن او در خانه جور و ستم شكسته و خراب و اركان ظلم و ستمكارى متزلزل گردید و آن لعین ، بیعتى را تازه داشته و عقد امارت را به سبب آن بر بسته به گمان آنكه اساس آن را مستحكم ساخته ؛ دور است آنچه را كه اراده كرده ، كوششى سست نموده و یارانش در مشورت ، او را مخذول ساخته اند و به تحقیق كه فرزند حرام زاده خود یزید پلید شرابخوار و سرآمد فجور را به جاى خود نشانیده ، ادعا مى كند كه خلیفه مسلمانان است و خود را بر ایشان امیر مى داند بدون آنكه كسى از مسلمانان بر این
متن عربى :
بِغَیْرِ رِضىً مِنْهُمْ، مَعَ قَصْرِ حِلْمٍ وَ قِلَّهِ عِلْمٍ، لا یَعْرِفُ مِنَ الْحَقِّ مَوْطِئَ قَدَمِهِ، فَاءُقْسِمُ بِاللّهِ قَسَما مَبْرُورا لَجِهادُهُ عَلَى الدّینِ اءَفْضَلُ مِنْ جِهادِ الْمُشْرِكینَ.
وَ هذَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ إِبْنُ بِنْتِ رَسُولِ اللّهِ صلّى اللّه علیه و آله ، ذُو الشَّرَفِ الاَْصیلِ وَالرَّأْى الاَْثیلِ، لَهُ فَضْلٌ لا یُوصَفُ وَ عِلْمٌ لا یُنْزَفُ.
وَ هُوَ اءَوْلى بِهذَا الاَْمْرِ، لِسابِقَتِهِ وَ سِنِّهِ وَ قِدَمِهِ وَ قَرابَتِهِ، یَعْطِفُ عَلَى الصَّغیرِ وَ یَحْنُو عَلَى الْكَبیرِ، فَاءَكْرِمْ بِهِ راعِیَ رَعِیَّهٍ وَ إِمامَ قَوْمٍ، وَ جَبَتْ للّهِِ بِهِ الْحُجَّهُ وَ بَلَغَتْ بِهِ الْمَوْعِظَهُ.
فَلا تَعْشَوْا عَنْ نُورِ الْحَقِّ وَ لا تَسْعَكُوا فى وَهْدَهِ الْباطِلِ، فَقَدْ كانَ صَخْرُ ابْنُ قَیْسٍ قَدْ إِنْخَذَلَ بِكُمْ یَوْمَ الْجَمَلِ، فَاغْسِلُوها بِخُرُوجِكُمْ إِلى ابْنِ رَسُولِ اللّهِ صلّى اللّه علیه و آله وَ نُصْرَتِهِ.
وَ اللّهِ لا یُقَصِّرُ اءَحَدٌ عَنْ نُصْرَتِهِ إِلاّ اءَوْرَثَهُ اللّهُ الذُّلَّ فى وَلَدِهِ وَالْقِلَّهَ فى عَشیرَتِهِ.
وَها اءَنا قَدْ لِبِسْتُ لِلْحَرْبِ لامَّتَها وَادَّرَعْتُ لَها
ترجمه :
امر راضى و خشنود باشد با آنكه سرشته حلم و بردبارى او كوتاه و علم او اندك است به قدرى كه پیش پاى خود را ببیند، معرفت به حق نداد. ((فَأُقْسِمُ بِاللّهِ قَسَماً...)) به خدا سوگند! جهاد كردن با یزید از براى ترویج دین ، افضل است در نزد خداى تعالى از جهاد نمودن با مشركان . و همانا حسین بن على علیه السّلام فرزند دختر رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله ، صاحب شرافت اصیل و در راءى و تدبیر محكم و بى عدیل است . صاحب فضلى است كه به وصف در نمى آید و صاحب علمى كه منتها ندارد، او سزاورتر است به خلافت از هركسى ، هم از جهت سابقه او در هر فضیلتى و هم از حیث سن و هم از بابت تقدّم و قرابت او از رسول صلّى اللّه علیه و آله ؛ عطوف است بر صغیر و مهربان است نسبت به كبیر؛ پس گرامى پادشاهى است بر رعیت و نیكو امامى است بر مردم و به واسطه او، حجّت خدا بر خلق تمام و موعظه الهى به منتها و انجام است ؛ پس از دیدن نور حق كور نباشید و كوشش در ترویج باطل ننمائید و به تحقیق كه صخربن قیس شما را در روز جَمَل به ورطه خذلان مخالفت با على علیه السّلام در انداخت تا اینكه با حضرتش در آویختید. پس اینك لوث این گناه را با شتافتن به یارى فرزند رسول صلّى اللّه علیه و آله از خود بشویید و ننگ این كار را از خویشتن بردارید. به خدا سوگند! هیچ كس كوتاهى نكند از یارى آن جناب جز آنكه خد مذلّت رادر اولاد او به ارث گمارد و عشیره و كسان او را اندك نماید و من خود اكنون مهیّا و در عزم جنگم و لباس جهاد بر تن راست نموده
متن عربى :
بِدِرْعِها، مَنْ لَمْ یُقْتَلْ یَمُتْ وَ مَنْ یَهْرِبْ لَمْ یُفَتْ، فَاءَحْسِنُوا رَحِمَكُمُ اللّهُ رَدَّ الْجَوابِ.
فَتَكَلَّمَتْ بَنُو حَنْظَلَه ، فَقالُوا:
یا اءَبا خالِدٍ نَحْنُ نَبْلُ كِنانَتِكَ وَفارِسُ عَشیرَتِكَ، إِنْ رَمَیْتَ بِنا اءَصَبْتَ، وَإِنْ غَزَوْتَ بِنا فَتَحْتَ، لا تَخُوضُ وَاللّهِ غَمْرَهً إِلاّ خُضْناها، وَ لا تَلْقى وَاللّهِ شِدَّهً إِلاّلَقَیْن اها، نَنْصُرُكَ بِاءَسْیافِنا وَ نَقیكَ بِاءَبْدانِنا، إِذا شِئْتَ فَافْعَلْ.
وَ تَكَلَّمَتْ بَنُو سَعْد بْنِ یَزیدٍ، فَقالُوا:
یا اءَبا خالِدٍ إِنَّ اءَبْغَضَ الاَْشْیاءِ إِلَیْنا خِلافُكَ وَالْخُرُوجُ عَنْ رَاءْیِكَ، وَ قَدْ كانَ صَخْرُ بْنُ قَیْسٍ اءَمَرَنا بِتَرْكِ الْقِتالِ فَحَمَدْنا اءَمْرَنا وَ بَقِیَ عِزُّنا فینا، فَاءَمْهِلْنا نُراجِعِ الْمَشْوَرَهَ وَ یَاءْتیكَ رَاءْیُنا.
وَ تَكَلَّمَتْ بَنُو عامِرِ بْنِ تَمیمٍ فَقالُوا:
یا اءَبا خالِدٍ نَحْنُ بَنُو اءَبیكَ وَحُلَفاؤُكَ، لا نَرْضى إِنْ غَضَبْتَ وَلا نَقْطُنُ إِنْ ضَعَنْتَ.
وَالاَْمْرُ إِلَیْكَ، فَادْعُنا نُجِبْكَ وَ اءَمُرْنا نُطِعْكَ،
ترجمه :
و زره جنگ را در بردارم ، هركس كشته نشد عاقبت بمیرد و آنكه فرار كرد از مرگ جان به سلامت نخواهد برد. خدا شما را رحمت كناد، پاسخ مرا نیكو دهید و جواب پسندیده بگویید. پس طایفه بنى حنظله به تكلّم آمدند و گفتند: اى ابا خالد، ماییم تیر تركش و سواران شجاع عشیره تو؛ اگر ما را به سوى نشانه افكنى به هدف خودخواهى رسید و اگر با دشمنان در آویزى و جنگ نمایى فتح و پیروزى از آن تو باشد. به خدا قسم كه در هیچ ورطه فرو نمى روى جز آنكه ما نیز با تو خواهیم رفت و با هیچ شدّت و سختى رو برو نگردى مگر اینكه ما نیز با تو شریك باشیم و با آن مشكل و سختى روبرو گردیم . به خدا سوگند، با شمشیرهاى خود، تو را یارى و به بدنها، سپر تو باشیم و تو را محافظت نماییم . آنگاه بنى سعد به سخن در آمدند گفتند: اى ابا خالد، دشمن تر از هر چیز نزد ما، مخالفت با راءى تو است و خارج بودن از تدبیر تو؛ چه كنم كه قیس بن صخر ما را ماءمور داشته كه ترك قتال كنیم و تا كنون ما این امر را شایسته مى دانستیم و از این جهت عزّت و شاءن در قبیله ما پایدار مانده ، پس ما را مهلتى باید تا به شرط مصلحت كوشیم و رجوع به مشورت نماییم و پس از مشورت ، عقیده و راءى ما در نزد تو ظهور خواهد یافت . پس از آن ، طائفه بنى عامر بن تمیم آغاز سخن كردند گفتند: اى ابا خالد، ما پسران قبیله پدر تو هستیم و هم سوگند باتو؛ از هر چه كه تو خشم گیرى ما را از آن خشنودى نیست بلكه ما نیز از آن خشمناكیم وچون به جایى كوچ نمایى ،
متن عربى :
وَالاَْمْرُ إِلَیْكَ إِذا شِئْتَ.
فَقالَ: وَاللّهِ یا بَنى سَعْدٍ لَئِنْ فَعَلْتُمُوها لا رَفَعَ اللّهُ السَّیْفَ عَنْكُمْ اءَبَدا، وَلا زالَ سَیْفُكُمْ فیكُمْ.
ثُمَّ كَتَبَ إِلَى الْحُسَیْنِ علیه السّلام :
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اءَمّا بَعْدُ:
فَقَدْ وَصَلَ إِلَیَّ كِتابُكَ، وَ فَهِمْتُ ما نَدَّبْتَنی إِلَیْهِ وَ دَعَوْتَنی لَهُ مِنَ الاَْخْذِ بِحَظّی مِنْ طاعَتِكَ وَالْفَوْزِ بِنَصیبى مِنْ نُصْرَتِكَ.
وَ اءَنَّ اللّهَ لا یَخْلُوا الاَْرْضَ مِنْ عامِلٍ عَلَیْها بِخَیْرٍ اءَوْ دَلیلٍ عَلى سَبِیلِ النَّجاهِ.
وَ اءَنْتُمْ حُجَّهُ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ وَدیعَتُهُ فى اءَرْضِهِ، تَفَرَّعْتُمْ مِنْ زَیْتُونَهٍ اءَحْمَدِیَّهٍ هُوَ اءَصْلُها وَ اءَنْتُمْ فَرْعُها.
فَاءَقْدِمْ سَعَدْتَ بِاءَسْعَدِ طائِرٍ.
فَقَدْ ذَلَّلْتُ لَكَ اءَعْناقَ بَنى تَمیمٍ وَ تَرَكْتُهُمْ اءَشَدَّ تَتابُعا لَكَ مِنَ الاِْبِلِ الظَّمْاَّءِ یَوْمَ خِمْسِها لِوُرُودِ الْماءِ.
وَ قَدْ ذَلَلْتُ لَكَ رِقابَ بَنى سَعْدٍ وَ غَسَلْتُ لَكَ دَرَنَ
ترجمه :
ما نیز وطن اختیار ننماییم و تو را همراهى كنیم . امروز فرمان تو راست ، بخوان تا اجابت كنیم و آنچه فرمایى ، اطاعت داریم . فرمان به دست تو است چنانچه بخواهى ما نیز مطیع توایم . آنگاه یزید بن مسعود، بار دیگر طائفه بنى سعد را مخاطب نموده گفت : به خدا سوگند! اگر شما ترك نصرت فرزند رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله نمایید، خداى متعال تیغ انتقام را از فرق شما بر نخواهد داشت و شمشیر عداوت در میان شما اِلى الاَْبَد باقى خواهد بود. سپس یزید بن مسعود نامه اى به خدمت امام علیه السّلام مرقوم داشت به این مضمون : ((...نوشته حضرت به من رسید و آنچه را كه بدان ترغیت و دعوت فرموده بودى فهمیده و رسیدم كه همانا بهره خویش ‍ را از اطاعت فرمانت ببایدم در یافت و به نصیب خویش از فیض نصرت و یارى بهره مند بایدم گردند و به درستى كه خداى متعال هرگز زمین را خالى نخواهد گذاشت از پیشوایى كه بر طریقه خیر و یا هدایت كننده به سوى راه نجات باشد و اینك شمایید حجّت خدا بر خلق و بر روى زمین ودیعه حضرت حق ، شمایید نو نهال درخت زیتون احمدى كه آن حضرت اصل درخت و شما شاخه اویید؛ پس قدم رنجه فرما به بخت مسعود. همانا گروه گردنكشان بنى تمیم را براى طاعت تو خوار و چنان طریق بندگى ایشان را هموار نمودم كه اشتیاق ایشان به دنبال هم در آمدن در طاعت ، به مراتب بالاتر است از حرص شترانى كه سه روز، به تشنگى براى ورود بر آب روان ، به سر برده اند. رقاب بنى سعد را هم
متن عربى :
صُدُورِها بِماءِ سَحابَهٍ مُزْنٍ حَتّى اسْتَهَلَّ بَرْقُها فَلَمَعَ.
فَلَمّا قَرَاءَ الْحُسَیْنُ علیه السّلام الْكِتابَ قالَ:
((ما لَكَ آمَنَكَ اللّهُ یَوْمَ الْخَوْفِ وَاءَعَزَّكَ وَاءَرْواكَ یَوْمَ الْعَطَشِ الاَْكْبَرِ)).
فَلَمّا تَجَهَّزَ الْمُشارُ إِلَیْهِ لِلْخُرُوجِ إِلَى الْحُسَیْنِ علیه السّلام بَلَغَهُ قَتْلُهُ قَبْلَ اءَنْ یَسیرَ، فَجَزَعَ مِنْ إِنْقِطاعِهِ عَنْهُ.
وَاءَمَّا الْمُنْذِرُ بْنُ الْجارُودِ:
فَإِنَّهُ جاءَ بِالْكِتابِ وَالرَّسُولِ إِلى عُبَیْدِ اللّهِ بْنِ زِیادٍ، لاَِنَّ الْمُنْذِرَ خافَ اءَنْ یَكُونَ الْكِتابُ دَسیسا مِنْ عُبَیْدِ اللّهِ بْنِ زِیادٍ.
وَكانَتْ بَحْرِیَّهُ بِنْتُ الْمُنْذِرِ زَوْجَهً لِعُبَیْدِ اللّهِ بْنِ زِیادٍ.
فَاءَخَذَ عُبَیْدُ اللّهِ الرَّسُولَ فَصَلَبَهُ.
ثُمَّ صَعَدَ الْمِنْبَرَ فَخَطَبَ وَتَوَعَّدَ اءَهْلِ الْبَصْرَهِ عَلَى الْخِلافِ وَإِثارَهِ الاِْرْجافِ.
ثُمَّ باتَ تِلْكَ اللَّیْلَهَ. فَلَمّا اءَصْبَحَ إِسْتَنابَ عَلَیْهِمْ اءَخاهُ عُثْمانَ بْنَ زِیادٍ، وَاءَسْرَعَ هُوَ إِلى قَصْرِ الْكُوفَهِ.
ترجمه :
به بند فرمانت در آورده ام و كینه هاى دیرینه سینه هایشان را فرو شسته ام به نصیحتى كه مانند باران كه از ابر سفید فرو ریزد، آن زمانى كه پاره هاى ابر از براى ریختن باران به صدا در آیند آنگاه درخشنده شوند. چون جناب ابى عبد اللّه علیه السّلام نامه آن مؤ من مخلص را قرائت نمود و بر مضمونش ‍ اطلاع یافت از روى شادى و انبساط فرمود:
تو را چه شد خدایت ایمن كناد در روز خوف و تو را عزیز دارد و پناه دهاد در روز قیامت از تشنگى . یزیدبن مسعود در تهیه خروج (از شهر بصره ) بود و عزم رسیدن به خدمت آن امام مظلوم نموده كه خبر وحشت اثر شهادت آن جناب به او رسید كه قبل از آنكه از بصره بیرون آید. پس آغاز جزع و زارى و ناله و سوگوارى در داد كه از فیض شهادت محروم بماند. امّا مُنْذر بن جارود، پس نامه آن جناب را با ((رسولِ آن حضرت )) به نزد عبید اللّه بن زیاد پلید آورد؛ زیرا كه ترسیده بود از آنكه مبادا كه این نامه حیله و دسیسه باشد كه عبید اللّه لعین فرستاده تا آنكه عقیده او را در باره امام علیه السّلام بداند و ((بحریّه )) دختر منذر، همسر عبید اللّه زیاد بود. پس ابن زیاد بد بنیاد، رسول آن حضرت را گرفته و بر دارش بیاویخت و خود بر منبر بالا رفت و خطبه خواند و اهل بصره را از ارتكاب مخالفت با او و یزید بیم داد و از هیجان فتنه و آشوب بترسانید و خود آن شب را در بصره اقامت نمود و چون صبح شد برادر خویش عثمان بن زیاد بدبنیاد را به نیابت برگزید و خود به سرعت تمام متوجه قصر دارالاماره كوفه گردید.
متن عربى :
فَلَمّا قارَبَها نَزَلَ حَتّى اءَمْسى ، ثُمَّ دَخَلَها لَیْلا، فَظَنَّ اءَهْلُها اءَنَّهُ الْحُسَیْنُ علیه السّلام ، فَتَباشَرُوا بِقُدُومِهِ وَدَنَوْا مِنْهُ.
فَلَمّا عَرَفُوا اءَنَّهُ ابْنُ زِیادٍ تَفَرَّقُوا عَنْهُ.
فَدَخَلَ قَصْرَ الاِْمارَهِ وَباتَ لَیْلَتَهُ إِلَى الْغَداهِ.
ثُمَّ خَرَجَ وَصَعَدَ الْمِنْبَرَ وَخَطَبَهُمْ وَتَوَعَدَّهُمْ عَلى مَعْصِیَهِ السُّلْطانِ وَوَعَدَهُمْ مَعَ الطّاعَهِ بِالاِْحْسانِ.
فَلَمّا سَمِعَ مُسْلِمُ بْنُ عَقیلٍ بِذلِكَ خافَ عَلى نَفْسِهِ مِنَ الاِْشْتهارِ، فَخَرَجَ مِنْ دارِ الْمُخْتارِ وَقَصَدَ دارَ هانى بْنِ عُرْوَهَ، فَآواهُ وَكَثُرَ اخْتِلافُ الشّیعَهِ إِلَیْهِ، وَ كانَ عُبَیْدُ اللّهِ بْنِ زِیادٍ قَدْ وَضَعَ الْمَراصِدَ عَلَیْهِ.
فَلَمّا عَلِمَ اءَنَّهُ فى دارِ هانى دَعا مُحَمَّدَ بْنَ الاَْشْعَثِ وَ اءَسْماءَ بْنَ خارِجَهَ وَعَمْروَ بْنَ الْحَجّاجِ وَ قالَ: ما یَمْنَعُ هانى بْنَ عُرْوَهَ مِنْ إِتْیانِنا؟
فَقالُوا: ما نَدْرى ، وَ قَدْ قیلَ: إِنَّهُ یَشْتَكى .
فَقالَ: قَدْ بَلَغَنى ذلِكَ وَبَلَغَنى اءَنَّهُ قَدْ بَرَءَ وَ اءَنَّهُ یَجْلِسُ عَلى بابِ دارِهِ، وَلَوْ اءَعْلَمَ اءَنَّهُ شاكٍ لَعُدْتُهُ، فَالَقْوهُ
ترجمه :
چون آن ملعون به نزدیك شهر كوفه رسید از مركب فرود آمد و درنگ نمود تا شب در آید، پس شبانه داخل كوفه گردید. اهل كوفه را چنان گمان رسید كه حضرت امام حسین علیه السّلام است ؛ پس خود را به قدمهاى او مى انداختند و به نزد او مى آمدند و چون شناختند كه ابن زیاد بدبنیاد است از اطراف او متفرّق شدند. پس آن لعین پلید خود را به قلمرو دارالاماره رسانیده داخل قصر شد و آن شب را تا صباح به سر برد؛ چون صبح شد بیرون شتافت و در مسجد، بالاى منبر رفت و خطبه خواند و مردم را از مخالفت سلطان یعنى یزید ترسانید و وعده احسان و جوائز به مطیعان او داد. و چون جناب مسلم بن عقیل از رسیدن ابن زیاد لعین با خبر گردید از بیم آنكه مبادا كه آن پلید از بودن او در كوفه آگاه شود، از خانه مختار بیرون آمد و قصد خانه هانى بن عروه - عَلَیْهِ الرَّحْمَه - نمود. پس هانى او را در خانه خود پناه داد. پس از آن ، گروه شیعه به نزد آن جناب به كثرت مراودت مى كردند و به خدمتش مُشرّف مى شدند و از آن طرف ، عبیداللّه بن زیاد جاسوسان در شهر كوفه گماشت كه جناب مسلم را به دست آورند و چون بدانست كه در خانه هانى بن عروه است ، محمدبن اشعث لعین و اسماء بن خارجه و عمروبن حجّاج پلید را طلبید و گفت : چه شد كه هانى بن عروه به نزد ما مى آید؟ گفتند: ما نمى دانیم چنین گفته اند كه هانى را مرضى عارض ‍ گردیده و از مرض شكایت دارد. ابن زیاد گفت : شنیده ام كه از مرض بهبود یافته و او بر در خانه
متن عربى :
وَمُرُوهُ اءَنْ لا یَدَعَ ما یَجِبُ عَلَیْهِ مِنْ حَقِّنا، فَإِنِّى لا اءُحِبُّ اءَنْ یَفْسُدَ عِنْدى مِثْلُهُ؛ لاَِنَّهُ مِنْ اءَشْرافِ الْعَرَبِ.
فَاءَتَوْهُ حَتّى وَقَفُوا عَلَیْهِ عَشِیَّهً عَلى بابِهِ، فَقالُوا: ما یَمْنَعُكَ مِنْ لِقاءِ الاَْمیرِ، فَإِنَّهُ قَدْ ذَكَرَكَ وَ قالَ: لَوْ اءَعْلَمُ اءَنَّهُ شاكٍ لَعُدْتُهُ.
فَقالَ لَهُمُ: الشَّكْوى تَمْنَعُنى .
فَقالُوا لَهُ: إِنَّهُ قَدْ بَلَغَهُ اءَنَّكَ تَجْلِسُ عَلى بابِ دارِكَ كُلَّ عَشِیَّهٍ، وَقَدِ اسْتَبْطاكَ، وَالاِْبْطاءِ وَالْجَفاءِ لا یَحْتَمِلُهُ السُّلْطانُ مِنْ مِثْلِكَ، لاَِنَّكَ سَیِّدٌ فى قَوْمِكَ، وَنَحْنُ نُقْسِمُ عَلَیْكَ إِلاّ ما رَكِبْتَ مَعَنا إِلَیْهِ.
فَدَعا بِثِیابِهِ فَلَبِسَها ثُمَّ دَعا بِبَغْلَتِهِ فَرَكِبَها، حَتّى إِذا دَنا مِنَ الْقَصْرِ كَاءَنَّ نَفْسَهُ قَدْ اءَحَسَّتْ بِبَعْضِ الَّذى كانَ، فَقالَ لِحَسّانِ بْنِ اءَسْماءِ بْنِ خارِجَه :
یَابْنَ اءَخى إِنّى وَاللّهِ مِنْ هذَا الرَّجُلِ الاَْمیرِ لَخائِفٌ، فَما تَرى ؟
فَقالَ: وَاللّهِ یا عَمِّ ما اءَتَخَوَّفُ عَلَیْكَ شَیْئا، فَلا تَجْعَلُ عَلى نَفْسِكَ سَبیلا.
ترجمه :
خویش مى نشیند و اگر دانستمى كه او را عارضه اى است همانا به عیادتش ‍ مى شتافتم ؛ پس شما به نزدش رفته او را ملاقات نمایید و به فرمائیدش اداى حقوق واجبه ما را بر ذمّتش فرو نگذارد؛ زیرا كه ما را محبوب نیست كه امر چنین شخصى از اشراف و سروران عرب در نزدم فاسد و ناچیز آید. فرستادگان آن لعین به نزد هانى آمدند و شبانگاهى بر درب خانه اش ‍ بایستادند و پیغام ابن زیاد لعین را به او رساندند، گفتندش تو را چه رسیده كه به دیدن امیر نشتافتى و او را ملاقات نفرمودى ؛ زیرا او به یاد تو افتاده چنین گفته كه اگر دانستمى كه او را عارضه است من خود به عیادتش ‍ مى شتافتم .
هانى ، فرستادگان را پاسخ چنین داد: مرا بیمارى ، از خدمت امیر بازداشته . گفتند: به ابن زیاد خبر داده اند كه شبانگاهان به درب خانه خویش مى نشینى و درنگ تو را از ملاقاتش ناخوش آمده و ناگرویدن و جفا كردن را، سلاطین از مانند تو تحمّل نكنند؛ زیرا تویى سرور قوم خود و بزرگ طایفه خویش و تو را سوگند كه به ملازمت ما بر مركب بنشین و به نزد عبیداللّه لعین آى . پس ‍ هانى ناچار لباس خود را طلبید و پوشید آنگاه اشتر خویش را خواسته و سوار گردید و روانه راه شد. چون به نزدیك قصر دارالاماره رسید همانا در خاطرش گذشت و نفسش احساس نمود پاره اى از علائم را كه یافته بود. لذا حسّان بن اسماء بن خارجه را گفت : اى برادرزاده ، به خدا سوگند كه من از این مرد بیمناك و خائفم ، راءى تو در این باب چیست ؟
متن عربى :
وَلَمْ یَكُنْ حَسّانٌ یَعْلَمُ فى اءَیِّ شَیْءٍ بَعَثَ إِلَیْهِ عُبَیْدُ اللّهِ بْنِ زِیادٍ.
فَجاءَ هانى وَالْقَوْمُ مَعَهُ حَتّى دَخَلُوا جَمیعا عَلى عُبَیْدِ اللّهِ، فَلَمّا رَاءى هانیا قالَ: اءَتَتْكَ بِخائِنٍ رِجْلاهُ.
ثُمَّ اِلْتَفَتَ إِلى شُرَیْحٍ الْقاضى - وَكانَ جالِسا عِنْدَهُ - وَ اءَشارَ إِلى هانى وَ اءَنْشَدَ بَیْتَ عُمْرو بْنِ مَعْدى كَرَبَ الزُّبَیْدى :
اءُریدُ حَیاتَهُ وَیُریدُ قَتْلى

عَذیرَكَ مِنْ خَلیلِكَ مِنْ مُرادٍ

فَقالَ لَهُ هانى : وَما ذاكَ اءَیُّهَا الاَْمیرُ؟
فَقالَ لَهُ: ایهٍ یا هانى ، ما هذِهِ الاُْمُورُ الَّتى تُرَبِّصُ فى دارِكَ لاَِمِیرِ الْمُؤْمِنینَ وَ عامَّهِ الْمُسْلِمینَ؟ جِئْتَ بِمُسْلِمِ بْنِ عَقیلٍ فَاءَدْخَلْتَهُ دارَكَ وَ جَمَعْتَ لَهُ السِّلاحَ وَالرِّجالَ فِى الدُّورِ حَوْلَكَ وَظَنَنْتَ اءَنَّ ذلِكَ یَخْفى عَلَیَّ.
فَقالَ: ما فَعَلْتُ.
فَقالَ: ابْنُ زِیادٍ - لَعَنَهُ اللّهُ -: بَلى قَدْ فَعَلْتَ.
فَقالَ: ما فَعَلْتُ اءَصْلَحَ اللّهُ الاَْمیرَ.
ترجمه :
حسّان گفت : اى عمو، به خدا قسم كه در تو هیچ خوف و خطر نمى بینم و تو چرا بر خویشتن راه عذر قرار مى دهى . و حسّان را علم و اطلاعى نبود كه به چه جهت عبیداللّه به طلب هانى فرستاده .
هانى با جمیع همراهان و فرستادگان ، بر ابن زیاد داخل شدند. چون چشم ابن زیاد به هانى بن عروه - عَلَیْهِ الرَّحْمَه - افتاد به طریق مَثَل گفت :
((خیانتكار را، پاهایش به نزد تو آورد)). پس ابن زیاد ملعون متوجه به شُرَیْح كه در پهلوى او نشسته - شد و اشاره به سوى هانى نمود و شعر معروف عمروبن مَعْدى كرب زبیدى را خواند:
((اُریدُ حَیاتَهُ وَیُریدُ قَتْلى ...))؛ یعنى من خواهان زندگانى اویم و او خواهان كشتن من است ، عذر خواهى كه دوست تو باشد، از طائفه ((مُراد)) بیاور تا عذر خواهى نماید.
هانى گفت : أَیُّهَا الاَْمیر! مطلب چیست ؟
آن ملعون گفت : بس كن اى هانى ! این كارها چیست كه در خانه خود علیه امیرالمؤ منین (؟!) یزید و از براى قاطبه مسلمانان فراهم آورده اى ؟
مسلم بن عقیل را در خانه خود منزل داده اى و اسلحه جنگ و مردان كارزار در خانه هاى همسایگانت از براى او فراهم آورده اى . چنین پنداشته اى كه این امر بر من پوشیده خواهد بود؟
هانى - عَلَیْهِ الرَّحْمَه - فرمود: من چنین نكرده ام .
متن عربى :
فَقالَ ابْنُ زِیادٍ: عَلَیَّ بِمَعْقِلٍ مَوْلایَ - وَكانَ مَعْقِلٌ عَیْنَهُ على اءَخْبارِهِمْ، وَ قَدْ عَرَفَ كَثیرا مِنْ اءَسْرارِهِمْ- فَجاءَ مَعْقِلٌ حَتّى وَقَفَ بَیْنَ یَدَیْهِ.
فَلَمّا رَآهُ هانى عَرَفَ اءَنَّهُ كانَ عَیْنا عَلَیْهِ، فَقالَ: اءَصْلَحَ اللّهُ الاَْمِیرَ وَاللّهِ ما بَعَثْتُ إِلى مُسْلِمٍ وَلا دَعَوْتُهُ، وَلكِنْ جاءَنى مُسْتَجیرا، فَاسْتَحْیَیْتُ مِنْ رَدِّهِ، وَدَخَلنى مِنْ ذلِكَ ذِمامٌ فَآوَیْتُهُ، فَاءَمّا إِذْ قَدْ عَلِمْتَ فَخَلِّ سَبیلى حَتّى اءَرْجِعَ إِلَیْهِ وَآمُرُهُ بِالْخُرُوجِ مِنْ دارى إِلى حَیْثُ شاءَ مِنَ الاَْرْضِ، لاََخْرُجَ بِذلِكَ مِنْ ذِمامِهِ وَجَوارِهِ.
فَقالَ لَهُ ابْنُ زِیادٍ: وَاللّهِ لا تُفارِقُنى اءَبَدا حَتّى تَاءْتِیَنى بِهِ.
فَقالَ: وَاللّهِ لا آتیكَ بِهِ اءَبَدا، آتیكَ بِضَیْفى حَتّى تَقْتُلَهُ!
فَقالَ: وَاللّهِ لَتَاءْتِیَنى بِهِ.
قالَ: وَاللّهِ لا آتیكَ بِهِ.
فَلَمّا كَثُرَ الْكَلامُ بَیْنَهُما، قامَ مُسْلِمُ بْنُ عَمْرو
ترجمه :
عبیداللّه - عَلَیْهِ اللَّعْنَه - گفت : بلى ، به خانه خود آورده اى .
هانى باز فرمود: من نكرده ام ؛ خدا امر امیر را به اصلاح آورد.
ابن زیاد، ((مَعْقِل )) غلام خود را طلبید و همین ((مَعْقِل )) پلید، جاسوس ابن زیاد بود و بر اخبار شیعیان و به بسیارى از اسرار ایشان پى برده بود.
مَعْقل پلید آمد و در حضور ابن زیاد بایستاد. چون هانى او را بدید دانست كه آن ملعون جاسوس ابن زیاد بوده ؛ پس هانى به ابن زیاد، فرمود: اءَصْلَحَ اللّهُ الاَْمِیر! من به طلب مسلم بن عقیل نفرستادم و او را دعوت نكرده ام ولى او خود به خانه من آمد و به من پناه آورد، پس من حیا نمودم از آنكه ردّ نمایم و او را برگردانم و از این جهت كه در خانه من است بر ذمّه من حقّى حاصل نموده ؛ پس او را ضیافت نمودم و چون واقعه چنین معلوم شده مرا مرخص ‍ كن تا به نزد او روم و امر كنم كه او از خانه من بیرون رود، به هر جاى از زمین كه خود بخواهد و به این واسطه ذمّه من از حق نگاهدارى او خارج گردد.
ابن زیاد لعین گفت : به خدا سوگند كه هرگز از من جدا نشوى تا آنكه او را به نزد من آورى . هانى فرمود: به خدا سوگند كه چنین امرى نخواهد شد و او را به نزد تو نخواهم آورد؛ آیا میهمان خود را به نزد تو آورم كه تو او را به قتل رسانى . ابن زیاد گفت : به خدا قسم كه البتّه او را باید به نزد من آورى . هانى فرمود: نه بخدا قسم كه او را به نزد تو نیاورم . چون سخن در میان ابن زیاد و هانى بن عروه بسیار شد، مسلم
متن عربى :
الْباهِلى فَقالَ: اءَصْلَحَ اللّهُ الاَْمیرَ خَلِّنى وَإِیّاهُ حَتّى اءُكَلِّمَهُ، فَقامَ فَخَلّى بِهِ ناحِیَهًوَهُما بِحَیْثُ یَراهُما ابْنُ زِیادٍ وَ یَسْمَعُ كَلامَهُما- إِذَا ارْتَفَعَ اءَصْواتُهُما.
فَقالَ لَهُ مُسْلِمٌ: یا هانى اءُنْشِدُكَ اللّهَ اءَنْ لا تَقْتُلَ نَفْسَكَ وَ لا تَدْخُلَ الْبَلاءَ عَلى عَشیرَتِكَ، فَوَاللّهِ إِنّى لاََنْفَسُ بِكَ عَنِ الْقَتْلِ، إِنَّ ه ذَا الرَّجُلَ إِبْنُ عَمِّ الْقَوْمِ وَلَیْسُوا بِقاتِلیهِ وَلا ضاریهِ، فَادْفَعْهُ إِلَیْهِ، فَإِنَّهُ لَیْسَ عَلَیْكَ بِذلِكَ مَخْزاهٌ وَلامَنْقَصَهٌ، وَإِنَّم ا تَدْفَعُهُ إِلَى السُّلْطانِ.
فَقالَ هانى : وَاللّهِ إِنَّ عَلَیَّ فی ذلِكَ الْخِزْیَ وَالْعارَ، اءَنَا اءَدْفَعُ جاری وَضَیْفی وَرَسُولَ ابْنِ رَسُولِ اللّهِ إِلى عَدُوِّهِ وَ اءَنَا صَحیحُ السّاعِدَیْنِ وَكَثیرُ الاَْعْوانِ! وَاللّهِ لَوْ لَمْ اءَكُنْ إِلاّ رَجُلا واحِدا لَیْسَ لى ناصِرٌ لَمْ اءَدْفَعْهُ حَتّى اءَمُوتَ دُونَهُ.
فَاءَخَذَ یُناشِدُهُ، وَ هُوَ یَقُولُ: وَاللّهِ لا اءَدْفَعُهُ.
فَسَمِعَ ابْنُ زِیادٍ ذلِكَ، فَقالَ: اءُدْنُوهُ مِنّى ، فَاءُدْنِیَ مِنْهُ، فَقالَ: وَاللّهِ لَتَأْتِینّی بِهِ اءَوْ لاََضْرِبَنَّ عُنُقَكَ.
ترجمه :
بن عمرو باهلى برخاست گفت : اءَصْلَح اللّهُ الاَْمِیر! او را به من واگذار تا با او سخن بگویم .
ابن زیاد امر نمود كه ایشان را در گوشه اى نشانیدند به قسمى كه خود، ایشان را مى دید و سخن ایشان را مى شنید كه ناگاه آوازه سخن در میان هانى و مسلم بن عمرو بلند گردید. مسلم بن عمرو مى گفت : اى هانى ! تو را به خدا سوگند مى دهم كه خود را به كشتن نده و بلا در عشیره خویش نینداز، به خدا من كشتن را از تو برمى دارم . مسلم بن عقیل عموزاده این قوم است ، با بنى اُمیّه ، خویش است و ایشان كشنده او نیستند و ضرر به او نخواهند رسانید. مسلم بن عقیل را به ابن زیاد بسپار و از این جهت ، خوارى و منقصتى تو را نخواهد بود؛ زیرا كه او را به سلطان مى سپارى .
هانى در جواب گفت : به خدا سوگند كه این كار جزخوارى و منقصت و عار بر من نباشد كه پناهنده و میهمان خود و فرستاده فرزند رسول خدا را به دست چنین ظالمى بدهم و حال آنكه بازوى من صحیح و سالم و خویشاوندان من بسیار باشند؛ به خدا كه اگر خود به تنهایى باشم و هیچ یاورى نداشته باشم مسلم بن عقیل را به دست او نخواهم داد.
چون ابن زیاد این كلمات را شنید گفت : او را نزدیك من آرید. هانى را به نزد آن ملعون بردند. ابن زیاد گفت : واللّه ! یا آن است كه مسلم را به من مى سپارى یا آنكه گردن تو را مى زنم .
متن عربى :
فَقالَ هانى : إِذَنْ وَاللّهِ تَكْثُرُ الْبارِقَهُ حَوْلَ دارِكَ.
فَقالَ ابْنُ زِیادٍ: والَهْفاهُ عَلَیْكَ، اءَبِالْبارِقَهِ تُخَوِّفُنى - وَهانى یَظُنُّ اءَنَّ عَشیرَتَهُ یَسْمَعُونَهُ- ثُمَّ قالَ: اءُدْنُوهُ مِنّى ، فَاءُدْنِیَ مِنْهُ، فَاسْتَعْرَضَ وَجْهَهُ بِالْقَضیبِ، فَلَمْ یَزَلْ یَضْرِبُ اءَنْفَهُ وَجَبینَهُ وَخَدَّهُ حَتّى كَسَرَ اءَنْفَهُ وَسَیْلَ الدِّماءُ عَلى ثِیابِهِ وَنَثَرَ لَحْمُ خَدِّهِ وَجَبینِهِ عَلى لِحْیَتِهِ وَانْكَسَرَ الْقَضیبُ.
فَضَرَبَ هانى یَدَهُ إِلى قائِمِ سَیْفِ شُرَطِیٍّ، فَجاذَبَهُ ذلِكَ الرَّجُلُ.
فَصاحَ ابْنُ زِیادٍ: خُذُوهُ، فَجَرُّوهُ حَتّى اءَلْقَوْهُ فى بَیْتٍ مِنْ بُیُوتِ الْقَصْرِ وَاءَغْلَقُوا عَلَیْهِ بابَهُ، وَقالَ: إِجْعَلُوا عَلَیْهِ حُرَّسا، فَفُعِلَ ذلِكَ بِهِ.
فَقامَ اءَسْماءُ بْنُ خارِجَهَ إِلى عُبَیْدِ اللّهِ بْنِ زِیادٍ - وَقیلَ: إِنَّ الْقائِمَ حَسّانُ بْنُ اءَسْماءَ- فَقالَ:
اءَرْسَلَ غَدَرَ سائِرَ الْقَوْمِ، اءَیُّهَا الاَْمِیرُ اءَمَرْتَنا اءَنْ نَجیئَكَ بِالرَّجُلِ، حَتّى إِذا جِئْناكَ بِهِ هَشَمْتَ وَجْهَهُ وَسَیَّلْتَ دِماءَهُ عَلى لِحْیَتِهِ وَزَعَمْتَ اءَنَّكَ تَقْتُلُهُ.
ترجمه :
هانى گفت : به خدا اگر چنین كنى شمشیرها بر دور خانه تو بسیار شود، یعنى اصحاب و عشیره من ، تو و اصحابت را به قتل خواهند رسانید. ابن زیاد فریاد برآورد كه والَهْفاهُ! مرا از شمشیر مى ترسانى ؟
هانى را چنان گمان بود كه خویشان او سخن او را خواهند شنید و او را یارى خواهند نمود. ابن زیاد ملعون گفت : او را نزد من آرید. پس ((هانى )) را نزدیك آن شقى آوردند. آن لعین با چوبى كه در دست نحس خود داشت صورت آن بزرگوار را خراشید و مكرّر چوب خود را بر بینى و پیشانى نازنین و برگونه صورت او مى زد. بینى ((هانى )) را بشكست و خون بر لباس او جارى شد و گوشتهاى صورت و پیشانى آن مؤ من مظلوم بر محاسنش ریخت تا آنكه چوب شكسته گردید. پس هانى دست برده قائمه شمشیر شُرطى را كه حاضر بود بگرفت تا كار ابن زیاد را بسازد. آن شُرطى شمشیر خود را از دست او ربود. ابن زیاد بدبنیاد فریاد برآورد كه او را بگیرید. پس او را كشان كشان آوردند تا در اطاقى او را حبس نموده و در را به روى او بستند. ابن زیاد امر نمود كه پاسبان بر او بگمارند، چنین كردند. اسماء بن خارجه برخاست و بعضى گفتند كه حسان بن اسماء از جاى برخاست گفت : عبیداللّه فرستاد براى آوردن هانى و دام حیله و مكر نسبت به همه قوم بر نهاد؛ أَیَّهَا الاَْمِیر! ما را امر مى كنى كه این مرد را به نزد تو بیاوریم ، چون آوردیم استخوان صورت او را مى شكنى و خون بر ریش او جارى مى نمایى و اعتقاد كشتن او را دارى .
متن عربى :
فَغَضَبَ ابْنُ زِیادٍ مِنْ كَلامِهِ وَ قالَ: وَاءَنْتَ هاهُنا!
وَاءَمَرَ بِهِ فَضُرِبَ حَتّى تَرَكَ وَقُیِّدَ وَحُبِسَ فى ناحِیَهٍ مِنَ الْقَصْرِ.
فَقالَ: إِنّا للّهِِ وَإِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ، إِلى نَفْسى اءَنْعاكَ یا هانى .
قالَ الرّاوِى : وَبَلَغَ عَمْرو بْنَ الْحَجّاجِ اءَنَّ هانِیا قَدْ قُتِلَ - وَكانَتْ رُوَیْحَهُ إِبْنَهُ عَمْروٍ هذا تَحْتَ هانى بْنِ عُرْوَهَ- فَاءَقْبَلَ عَمْروٌ فى مَذْحِجَ كافَّهً حَتّى اءَحاطَ بِالْقَصْرِ وَ نادى : اءَنَا عَمْرُو بْنُ الْحَجّاجِ وَهذِهِ فُرْسانُ مَذْحِجَ وَوُجُوهُها لَمْ تَخْلَعْ طاعَهً وَلَمْ تُفارِقْ جَماعَهً، وَقَدْ بَلَغْنا اءَنَّ صاحِبَنا هانِیا قَدْ قُتِلَ.
فَعَلِمَ عُبَیْدُ اللّهِ بِاجْتِماعِهِمْ وَكَلامِهِمْ، فَاءَمَرَ شُرَیْحا الْقاضِیَ اءَنْ یَدْخُلَ عَلى ه انى فَیُشاهِدَهُ وَیُخْبِرَ قَوْمَهُ بِسَلامَتِهِ مِنَ الْقَتْلِ، فَفَعَلَ ذلِكَ وَ اءَخْبَرَهُمْ، فَرَضُوا بِقَوْلِهِ وَانْصَرَفُوا.
قالَ: وَبَلَغَ الْخَبَرُ إِلى مُسْلِمِ بْنِ عَقیلٍ، فَخَرَجَ بِمَنْ بایَعَهُ إِلى حَرْبِ عُبَیْدِ اللّهِ، فَتَحَصَّنَ مِنْهُ بِقَصْرِ
ترجمه :
ابن زیاد (از شنیدن این سخنان ) در خشم شد و گفت : اینك تو در اینجایى ؟ پس امر نمود چنان او رابزدند تا ترك سخن گفتن كرد و مقیّد ساخته در گوشه اى از قصردارالاماره به حبسش انداختند. حسان بن اسماء گفت : ((إِنّا للّهِ...))؛ اى هانى ! خبر مرگ خود را به تو مى دهم !
راوى گوید: خبر قتل هانى بن عروه به عمرو بن حجاج كه ((رویحه )) - دختر عمرو - همسر هانى بود، رسید؛ پس عمرو با جمیح طایفه مَذْحِج قصر دارالاماره را احاطه نمودند و عمرو فریاد بر آورد كه اینك سواران مَذْحِج و بزرگان قبیله حاضرند، نه ما قید اطاعت امیر را از خود دور ونه از شیوه اسلام و جماعت مسلمانان مفارقه حاصل نموده ایم . اینك بزرگ و رئیس ما ((هانى بن عروه )) را مقتول ساخته اید.
ابن زیاد از جمعیت حاضر و سخنان قوم باخبر گردید. به شُریح قاضى امر نمود كه به نزد هانى آید و حال حیات او را مشاهده نماید تا آنكه خبر سلامتى او را به مردم برساند و بگوید كه او را مقتول نساخته اند.
شُریح به نزد هانى آمد و اطلاع از حال هانى یافت و قوم را از زنده بودن او آگاه ساخت . ایشان نیز به همین قدر راضى شدند و برگشتند.
راوى گوید: چون خبر گرفتار شدن هانى به سمع جناب مسلم بن عقیل رسید خود با گروهى كه در بیعت او بودند از براى محاربه ابن زیاد لعین بیرون آمدند.
متن عربى :
الاِْمارَهِ، وَاقْتَتَلَ اءَصْحابُهُ وَ اءَصْحابُ مُسْلِمٍ.
وَجَعَلَ اءَصْحابُ عُبَیْدِ اللّهِ الَّذینَ مَعَهُ فِى الْقَصْرِ یَتَشَرَّفُونَ مِنْهُ وَیُحَذِّرُونَ اءَصْحابَ مُسْلِمٍ وَیَتَوَعَّدُونَهُمْ بِجُنُودِ الشّامِ، فَلَمْ یَزالُوا كَذلِكَ حَتّى جاءَ اللَّیْلُ.
فَجَعَلَ اءَصْحابُ مُسْلِمٍ یَتَفَرَّقُونَ عَنْهُ، وَیَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ:
ما نَصْنَعْ بِتَعْجیلِ الْفِتْنَهِ، وَیَنْبَغى اءَنْ نَقْعُدَ فى مَنازِلِنا وَنَدَعَ هؤُلاءِ الْقَوْمِ حَتّى یُصْلِحَ اللّهُ ذ اتَ بَیْنِهِمْ.
فَلَمْ یَبْقِ مَعَهُ سِوى عَشْرَهِ اءَنْفُسٍ.
فَدَخَلَ مُسْلِمُ الْمَسْجِدَ لِیُصَلّى الْمَغْرِبَ، فَتَفَرَّقَ الْعَشَرَهُ عَنْهُ.
فَلَمّا رَاءى ذلِكَ خَرَجَ وَحیدا فى دُرُوبِ الْكُوفَهِ، حَتّى وَقَفَ عَلى بابِ إِمْراءَهٍ یُقالُ لَها طَوْعَهُ، فَطَلَبَ مِنْها ماءً فَسَقَتْهُ.
ثُمَّ اسْتَجارَها فَاءَجارَتْهُ.
فَعَلِمَ بِهِ وَلَدُها، فَوُشِیَ الْخَبَرُ إِلى عُبَیْدِ اللّهِ بْنِ زِیادٍ.
ترجمه :
عبیداللّه از خوف ازدحام در قصر متحصّن گردید. اصحاب آن پلید با اصحاب جناب مسلم به هم در آویختند و مشغول جنگ شدند و گروهى كه با ابن زیاد در دارالاماره بود از بالاى قصر كه مُشْرِف به اهل كوفه بود، اصحاب مسلم را بیم مى دادند و ایشان را به آمدن سپاه شام تهدید مى كردند و به همین منوال بودند تا شب در آمد. كسانى كه با حضرت مسلم بودند رفته رفته متفرّق گردیدند.
بعضى از ایشان به یكدیگر مى گفتند كه ما را چه كار كه سرعت و تعجیل در فتنه انگیزى كنیم ، سزاوار آنكه در منزل خویش بنشینیم و بگذاریم تا خداى متعال امر این گروه را به اصلاح آورد؛ بالاخره بجز ده نفر، كسى با جناب مسلم بن عقیل باقى نماند!! چون به مسجد داخل شد، آن ده نفر نیز او را ترك نمودند و حضرت مسلم بى كس و تنها ماند.
چون جناب مسلم كیفیّت این حال را مشاهده نمود، تنها از مسجد بیرون آمد و در كوچه هاى شهر كوفه مى گردید تا بر در خانه زنى رسید. نام آن زن ((طَوْعَه )) بود و در آنجا توقف نمود و از او جرعه اى آب طلبید. آن زن آب آورده او را آشاماند.
جناب مسلم بن عقیل از او درخواست نمود كه در خانه خود او را جاى دهد. آن زن قبول نموده و به خانه خود، او را پناه داد. پس از آن ، پسر آن زن به حال حضرت مسلم آگاه شد و از جهت او خبر به سمع ابن زیاد رسید.